glossarium
Glossarium (begrippenlijst)
door Henk Muntjewerff, Breda 2005 ©.
m.m.v. drs. Harry Gerritsen.
| begrip | betekenis | nadere uitleg |
| ackerveken | akkerveken | hek dat de weg over de akker afsluit |
| aflivich | aflijvig | buiten zijn lijf, d.w.z. dood, overleden |
| alinghe / alinger | algeheel | de gehele hoeve |
| ameye | hameie | een slagboom |
| anderchins beset | anderszins bezet | |
| beset heeft | bezetten | een recht op het goed gevestigd |
| beterscap | beterschap | van goede kwaliteit |
| bewijst heeft | bewijzen | een recht op het goed aangetoond door middel van een akte |
| bloc | blokland | stuk omsloten land |
| die moncken van Bovendonc | monniken van Bovendonk | Kloosterlingen van St. Bernard aan de Schelde, die het hof van Bovendonk, onder Hoeven, bewoonden. |
| brueder / bruer | broeder / broer | 1. Johannieter, priester van de St. Janskapel; 2. broer, als in broer en zus |
| buer / buur | schuurtje of eenvoudig huisje | Het komt vooral voor in het westen van de Baronie en bijvoorbeeld in plaatsnamen als Buursteden (Princenhage) en Buurstade (Zundert), beide met de betekenis plaats waar eenvoudige huizen staan. |
| Cartularium | letterlijk: kaartverzameling; verzameling afschriften van charters (= kaarten). | |
| charter | oorkonde | zie oorkonde |
| coeman | coman | koopman |
| commer | kommer | beslag op goederen wegens schuld. Iemand zonder schulden is kommerloos, d.w.z. vrij van zorgen |
| cotinghers | keuters | keuterboeren |
| cortier | quartier | kwartier, een kwart |
| een cortyer mijn | minus een kwart | |
| denarius | denier | penning, in het Latijn |
| dient hierop | heeft erop betrekking | |
| drossate | drossaard | plaatsvervanger van de heer van Breda |
| ende oude (...) | voirtijts (...) | vanouds |
| eninge | verenigd | in de zin van verenigd rechtsgebied. De Eninge van Rijsbergen omvatte Rijsbergen en Zundert-Nassau |
| feken | veken | afsluithek |
| gveuken | geveken | verkleinvorm van veken; afsluithekje |
| ghelaten van (...) weghen | nagelaten vanwege (...) | geschonken door (...) |
| dat nu ghelt | dat nu geldt | dat nu betaald |
| dit ghilt | dit ghelt | dit betaald |
| geinsereerd | afschrift opgenomen in akte of brief | |
| gemaect te wyn | uitgewonnen | te gelden gemaakt; vgl. winst maken |
| gevidimeerd | vidimus opgenomen in akte of brief | |
| goye | goeyen | goederen |
| goye brieve | goede brieven | goede, betrouwbare en in goede staat verkerende schepenbrieven |
| grossus | grote | groot, in het Latijn |
| hangden | handen | in handen hebben (specifiek voor THG) |
| hangt | hant | metter hand heeft (specifiek voor THG) |
| heerscap van Sinte Jans | meester van sint Jan | de meester van de orde van de Johannieters |
| her | heer | 1. priester; 2. heer van een heerlijkheid |
| heer en meester | priester met magistertitel. | |
| heren van Sint Jan | de Johannieters | |
| heyninghen | heining | omsloten stuk grond |
| heyninghers | heiningers | lieden die heiningen aanleggen |
| heytt | heet | genaamd |
| heytet | hevet | heeft in bezit |
| hoer / haer / hoeren | huer / hueren | haar / hun |
| hoevinghe | hovinghe | hof, als in moestuin |
| horinc | hoek? | |
| hove | hoeve | boerderij |
| in haer tochte | in vruchtgebruik | gedurende haar leven |
| in rechter almoesen | een aalmoes rechtmatig gegeven | |
| insterment / instrement | instrument | notariële akte; een priester instrumenteert. |
| jaerlijcs te ligghen | legateren | nalaten |
| kerssen | keerssen | kaarssen |
| langst | lant | land (specifiek voor THG) |
| ligghende onder | onder de hoede van | in bewaring bij; berust in het archief van |
| lyftochte | lijfrente | persoonsgebonden rentebetaling |
| mester | meester | 1. universitaire opleiding gehad (magister); 2. rentmeester |
| miere vrouw / heer | mijnheer / mijnvrouw | |
| mijn heer van Santerry | mijnheer van Sint Jan | de rentmeester van de Johannieters, de ridders van Sint Jan |
| moyen | moeye | tante |
| moynten | munten | in klinkende munt |
| naemels | namels | namaals; hierna, daarop volgend |
| onder heeft | onder de hoede van | in bewaring bij; berust in het archief van |
| oorkonde | charter | een oorspronkelijk geschreven stuk, dat een verklaring of overeenkomst bevat, betreffende verleende of erkende rechten en/of vrijheden; de heer en schepenen oorkonden |
| oorspronkelijk | origineel | de oer vorm van het stuk. |
| pagamenti | payments | in het Latijn |
| payments | uitbetaling | uitbetaling van een geldbedrag |
| poel | waterkuil | brandput; voorheen ook in gebruik als wolspoel (wassen van schapenwol) en beestendrenk |
| provende leefden | leeft van een proven | vgl. provisie / proviand, een wel verzorgde oude dag. Na de dood van de provenier kocht men van de rente-opbrengst bier en brood voor de armen |
| puende hadde | pande had | onderpand |
| puende leefden | p'uende leefden | provende leefden |
| Putoer | Putoor (butor) | is een roerdomp |
| raemstede | raamstede | plaats waar lakenramen stonden opgesteld |
| regest | samenvatting van een akte of brief | |
| Roet | rood | stuk land ... |
| Rueter kersen | vetkaarsen i.t.t. de meer gebruikelijke waskaarsen | |
| ser | sher | des her; van de heer |
| Siere heer / vrouw | zijnheer / zijnvrouw | |
| sleyc | slijk | afgestreken vol (bij een inhoudsmaat), dus niet met een 'kop'. Vandaar de betekenis: sleic lopenzaad = iets minder dan een lopenzaad |
| solidus | schelling, in het Latijn | |
| staede, stede | stade, stad | plaats |
| stryp | strip | lang en smal stuk land |
| stuverus | stuver | stuiver, in het Latijn |
| te ghelden | te betalen | bedrag in klinkende munt |
| testamentoirders | executoers | executeur-testamentair |
| tot kerssen | tot keerssen | ten behoeve van de aankoop van kaarssen |
| tot siinre puenden | tot zijn proven / tot zijn panden | puende en onderpand meestal in dezelfde akte genoemd |
| translaat | vertaling van het stuk, uit het Latijn | |
| transfix | stuk dat aan de oorkonde vast is gehecht | |
| transfixeren | aanhechten | |
| ts | te des | des |
| uutghesproken | uitgesproken | uitgezonderd |
| uten | uit den | van den |
| van des outs | van des oude | vanouds |
| van des ouden (...) weghen | vanouds vanwege (...) | |
| van (...) weghen | vanwege | geschonken door (...) |
| veken | afsluithek | |
| vidimus | gelegaliseerd afschrift van een oorkonde; met andere woorden een herafkondiging van de oorspronkelijke kondgeving | |
| voerdaen | voortaan | vanaf nu |
| voeruutgaende | vorenuitgaande | met voorrang; tevoren uitgaande |
| werdinne | waardin | vrouw, vgl. gastvrouw |
| wildren | woeste grond | onontgonnen land |
| zieker luyden | zieke lieden | de Lazerij, aan de noordzijde van de Teteringsedijk |
Maak jouw eigen website met JouwWeb